اين قنات كه از دوره هخامنشيان تاكنون، عامل توليد و حيات در شهر كويري گناباد بوده، به عنوان يكي از ميراثهاي تاريخ بشري و ايران به شماره 5207 در سازمان علمي و فرهنگي ملل متحد (يونسكو) ثبت شده است. طول اين قنات به طور دقيق 33 هزار و 113 متر و تعداد چاههاي آن متجاوز از 410 حلقه است كه عمق مادرچاه آن با 28 متر آب انباشته شده روي هم تا 300 متر ميرسد.
ناصرخسرو قبادياني در سفرنامه معروف خود به توصيف اين قنات پرداخته و عمق چاه اصلي آن را 700 گز و طول آن را 4 فرسنگ بيان كرده و گفته است كه احداث اين قنات از شاهكارهاي دوران كيخسرو بوده است.قطعه سفالهاي پراكنده در اطراف دهانه چاه حاكي از اين است كه رشته قنات قصبه در واقع كانال اوليه اصلي قنات گناباد بوده كه در زمان هخامنشيان حفر شده و در پي آن رشتههاي ديگر در مواقع خشكسالي ايجاد شده است.
به گفته استاد رجبعلي لبافخانيكي، باستانشناس، مردم گناباد نخست قنات و بعد زندگي را در آنجا ايجاد كردهاند، چون دشت گناباد در جايي نيست كه چشمهاي از آن بجوشد و ترديدي نيست كه نخستين گام در اين شهرستان ايجاد قنات است.وي ميافزايد: آبيابي، تشخيص درست چاه، مسير شيب زمين و حتي خاكي كه از آن آب ميخواهد عبور كند محاسبه پيچيدهاي دارد كه در قنات گناباد به طور دقيق انجام گرفته است.اين باستانشناس با اشاره به قنات قصبه گناباد ادامه داد: در قنات قصبه ما آببند داريم كه در زمستان مثل يك سد جلوي آب را ميگرفتند و آن را در سفرههاي زيرزميني ذخيره ميكردند.فضاي داخلي قنات گناباد داراي كانالها و تونلهاي اعجابانگيزي است كه با بررسيهاي انجام شده روي آن حفرههايي مشخص شده است. ظاهرا اين قسمتها براي قرار دادن چراغ و پيهسوز و وسايل روشنايي به كار رفته است.
چاههاي قنات قصبه به دو صورت چاههاي كمعمق و عمودي و چاههاي عميق و پلهاي هستند، به اين معني كه ابتدا هفتاد تا يكصد متري چاه عمودي حفر شده و سپس با زاويه قائمه در كف آن كانالي افقي و بلند هوا، به سمت مسير قنات به طول سه تا پنج متر حفر شده و مقني به تعداد هر چاه چرخي در انتهاي كانالهاي افقي و بر فراز چاههاي عمودي استوار ميكرده و خاك ارسال شده از عمق را كارگران از طنابي به طناب ديگر ميبستند.
منبع : ابَرها